Babyens gråt og kroppsspråk

Mange skulle nok ønskje at det følgde med ei oppskrift når dei plutseleg står med eit lite barn i armane. Ein baby har mange behov, men kan ikkje uttrykkje dei med ord.

Mangelen på språk stoppar ikkje babyen frå å prøve å fortelje kva ho treng. Etter kvart som de blir betre kjende, vil de finne måtar å trøyste og roe på som fungerer for dykk. Det er heilt naturleg å prøve og feile litt i starten.

Jo mindre barnet er, jo mindre er nyansane du ser etter. Små babyar kan til dømes verke svoltne heile tida fordi dei søkjer med munnen og prøver å finne noko å suge på. Suging bidreg til å dempe uro og og sugebehovet vil ofte vere til stades konstant – òg når dei ikkje er svoltne. Dette kan vere lett å misforstå og føre til at du legg babyen til brystet når ho eigentleg er mett.

Kroppsspråket til babyen

Sjølv dei heilt nyfødde barna kan fortelje deg mykje utan ord. Kroppsspråk og reaksjonar kan seie mykje. Her er nokre teikn du kan sjå etter:

Teikn på at barnet har det bra:

• jamn hudfarge
• kroppen er avslappa
• rolege rørsler
• avslappa andletsuttrykk
• barnet fell lett til ro

Teikn på at barnet er uroleg og utilpass:

• rykkete rørsler
• sprikjande fingrar
• anspenthet/ stive armar og bein
• bekymra andletsuttrykk
• rynke i panna
• gulp, hikke, nys eller gjesp
• babyen ser bort eller lukkar auga
• vanskar med å falle til ro
• endra eller ujamn hudfarge

Det kan vere vanskelegare å sjå fargeforandringar viss huda er mørk, du ser det lettast på lepper, rundt munnen, fingrar og tær og eventuelt over brystet.

Dei aller fleste av desse teikna kan òg ha andre årsaker, og som foreldre må vi lære oss kva som kjenneteiknar vårt barn.

Gråt er språket til babyen

Gråt er ein viktig del av korleis babyen kommuniserer med deg, og det er heilt naturleg at barnet græt. Eit barn som græt fortel at det treng deg. Du treng ikkje bli redd fordi babyen græt, men det er naturleg å reagere og prøve å trøyste.

Å gråte lenge for seg sjølv er ikkje greitt. Gråten er eit signal babyen sender ut og treng eit svar på. Ved å reagere på gråten til barnet, skaper de tryggleik og føreseielegheit for barnet.

Det er vanleg at mengda gret hos spedbarn aukar frå fødselen og når ein topp rundt 6–8 veker, før han søkk gradvis. Det finst forsking som tyder på at det ikkje nødvendigvis er magevondt som er hovudgrunnen til at barn græt. Spesielt på ettermiddag og kveld kan gråten vere ein «utlading» etter ein lang dag med mange nye inntrykk.

Spedbarn græt ikkje for å få merksemd. Ei slik medviten handling krev ein modnad dei rett og slett ikkje har enno.

Trøyst

Å trøyste og roe barnet er ei krevjande og viktig omsorgsoppgåve. Barnet opplever og erfarer at det får svar på signala sine og blir teken vare på.

Eit nyfødd barn kan òg ha ei viss evne til å roe seg sjølv. Til dømes ved å suge på fingrane eller ein smokk. Vi kan òg sjå att nokre babyar held hendene på kinna, over nasen, over auga eller at dei held hendene rundt hovudet.

Etter kvart vil barnet bli flinkare til å roe seg sjølv, og du vil oppleve at du har betre tid på deg og at det blir enklare. Kanskje er det nok med eit blikk eller ei stemme? Det er sjølvsagt store individuelle skilnader. Eitt barn kan sovne lett utan særleg hjelp, medan eit anna barn vil trenge meir hjelp. Det kan òg vere store skilnader i kor tydelege signal barna gir.

Når gret blir kolikk

Kolikk er ei nemning på ein tilstand der babyar græt meir enn babyar vanlegvis gjer. Definisjonen på kolikk er at barnet græt minst tre timar dagleg, minst tre dagar i veka over ein periode på minst tre veker. Les meir om kolikk på helsenorge.no.

Kva prøver babyen å fortelje deg?

Dei fleste babyar søv store delar av døgnet dei første vekene. Barnet vekslar mellom lett og djup søvn.

Når babyen er vaken, er det gjerne korte stunder der han eller ho er roleg og merksam. Så vil det vere periodar der babyen er uroleg eller også græt høgt.

Fagpersonar som observerer dei aller yngste barna, bruker ein modell som blir kalla Newborn Behavioral Observation (r-bup.no) og deler medvitstilstandane til babyen i seks tilstandar av søvn eller våkenhet. Ved å kjenne igjen desse tilstandane kan du lettare forstå om babyen din treng trøyst, vil sove eller er klar for kontakt.

Men hugs at babyar er veldig ulike. Nokon vekslar raskare mellom dei ulike tilstandane, og overgangane mellom tilstandane er glidande. Dessutan har sjølv dei aller yngste barna ulikt temperament, og hos enkelte barn er det vanskelegare å «lese» kva tilstand dei er i.

Dei seks medvitstilstandane til babyen

Slik blir delte tilstandane til babyen inn etter Newborn Behavioral Observation-metoden:

1. Babyen er vaken, roleg og merksam

• Babyens auge er klare og blikket ope.
• Han festar blikket og verkar interessert i ansiktet eller stemma di.
• Kroppen er roleg og avslappa.

Dette betyr at babyen er klar for kontakt med deg. Dette er tidspunktet for småprat, kos og leik. Babyar klarer sjeldan å halde konsentrasjonen lenge av gongen, dei minste kanskje berre nokre minutt eller sekund, så her er det lurt å gripe høvet når han byr seg.

Du kan prøve å lage lydar og andletsuttrykk, småprate og kose. Barn er fødde sosiale, og vi veit at dei treng å bli stimulerte ved å sjå ansiktet ditt, få eit smil, kjenne huda di, høyre ein song og etter kvart sjå på spennande leikar med sterke fargar og kontrastar.

Det er ingen fasit på kor lenge babyen din vil ha aktiv kontakt. Du vil merke at konsentrasjonen til babyen glepp og at han treng ein pause når han ser bort, lukkar auga, gjespar, nys eller pustar raskare.

Viss babyen «ber om pause» ved til dømes å snu seg litt bort, bør du vente og sjå om babyen søkjer augnekontakt med deg på nytt før du held fram. Nokre foreldre kan kjenne seg avviste viss babyen gir slike signal, men det betyr berre at babyen treng å hente seg litt inn før han vil vere med på meir moro.

2. Babyen er vaken, uroleg og kava

• Babyen er aktiv og bevegar mykje på hovud, hender og føter.
• Ho lagar små grynt og lyder.
• Ho verkar ekstra kjenslevar for lydar og rørsler.

Når babyen sender desse signala, betyr det at ho gjerne vil at noko skal endrast. Det kan vere mange grunnar til at babyen har det slik, og du må ofte prøve ut ulike ting for at babyen skal roe seg.

Kanskje blir du usikker og litt stressa når babyen blir uroleg? Då kan det vere lurt å bruke nokre sekund på å roe ned deg sjølv først. Trekk deg litt tilbake og pust djupt nokre gonger. Det er enklare å roe eit barn når du er roleg sjølv.

Deretter kan du prøve å samle hendene til babyen, la henne halde i fingeren din eller støtte føtene hennar mot noko. Viss babyen framleis verkar uroleg, kan du sjekke om ho er svolten, vil sove, treng ny bleie, er for varm eller kald eller har luft i magen. Det kan òg hende at babyen rett og slett vil «prate» litt med deg, i så fall vil du sjå at ho søkjer deg med blikket.

3. Babyen græt høgt og intenst

• Det kan vere vanskeleg å få kontakt med babyen.
• Han trekkjer pusten djupt, lukkar auga og skrik seg varm.
• Musklane i kroppen er spente.

Det kan vere vanskeleg å forstå kvifor babyen græt og kva du kan gjere for å trøyste han.

Gråt er heilt normalt og ein av måtane til babyen å uttrykkje behova sine på. Babyen græt av fleire grunnar, det kan til dømes vere for å fortelje at ho treng hjelp til å roe seg, treng nærleik, er svolten, trøytt, kjedar seg eller har mageknip.

Det er mykje du kan prøve for å roe henne ned. Berre hugs å gi babyen litt tid til å reagere på dei ulike tinga du prøver. Viss du heile tida prøver nye ting, kan det gjere babyen endå meir uroleg – og du forstår kanskje ikkje kva det var som verka dersom ho blir rolegare.

Korleis kan du trøyste når babyen græt?

• Snakk til babyen med roleg stemme. Vent litt og vêr litt «treg» - er det nok til at babyen roar seg?
• Prøv å leggje handa over brystet og magen til babyen. Varmen og kroppskontakten kan verke roande på han.
• Samle armane til babyen over brysta og gi støtte under beina. Det kan gi babyen ei kjensle av ro og tryggleik.
• Prøv å la babyen suge litt på fingrane eller handa di. Sugebehovet kan vere sterkt sjølv når babyen har fått mat og er mett.
• Hald babyen inntil deg medan du voggar rytmisk, gjerne med knebøy.
• Sveip babyen godt inn i eit teppe. Babyen er vand til å vere tett omgitt i mors mage. Det skaper grenser rundt barnet og hindrar for store rørsler som gjer at kroppen kjem i ubalanse. Babyen kjenner seg omgitt og trygg.
• Gi babyen ein smokk.

Ved å prøve desse tinga, vil du etter kvart bli betre kjent med babyen din og forstå når han har behov for kva.

4. Babyen søv djupt

• Babyen pustar jamt og roleg, nokre gonger så stille at du nesten ikkje ser eller høyrer det. Babyen bevegar seg lite, og det er heller ingen rørsler bak augnelokka.
• I denne søvnfasen skal det mykje til å vekkje eller forstyrre den vesle.

Medan babyen søv djupt, skjer det mykje. Han veks, kviler og utviklar seg medan han søv. Små babyar treng mykje av denne djupe søvnen for å utvikle seg slik dei skal.

Bruk tida til å kvile deg litt, du og! Også foreldre treng søvn, og snart brakar det laus igjen. Du bør unngå å vekkje babyen når han søv slik, sjølv om du skulle få ein ivrig gjest på besøk.

5. Babyen søv lett

• Babyens auge er lukka eller halvopne, og du kan sjå auga bevegar seg litt under lokka.
• Du kan ofte sjå både rørsler og små grimasar når babyen søv lett.
• Kanskje opnar ho auga innimellom, for så å lukke dei igjen.
• Pusten er ofte meir uregelmessig enn når ho søv djupt, og det skal mindre til for vekke henne.

Den letten søvnfasen er viktig for utviklinga til babyen – spesielt for hjernen. Både den djupe og den letten søvnen er viktige for den nevrobiologiske utviklinga til barnet. Det vil mellom anna seie at medan babyen søv, blir det etablert samband i hjernen som hjelper henne med å utvikle seg.

Viss du vil prøve å få babyen til å halde fram med å sove når ho er i denne fasen, kan det vere lurt å dempe lydar og forstyrringar så godt du kan.

6. Babyen er døsig

• Babyen glepp med auga og gjer kanskje sugerørsler.
• Rørslene er mjuke, og ho reagerer på lydar, rørsler og berøring.

No er babyen litt «avkoppelet» og slappar godt av. Frå ein slik døsig tilstand er det to utgangar: Babyen vil anten gå over i lett søvn, eller ho vil vakne.

Er det på tide med litt mat, kan du snakke litt til babyen og stryke henne varsamt. Viss du tenkjer at babyen treng å sove litt til, kan du vente og sjå om babyen sovnar sjølv, eller roe henne ned viss ho treng det.

Ikkje la babyen forandre alt

Sjølv om de tek mykje omsyn til babyen og følgjer godt med på korleis ho har det, betyr det ikkje at alt treng å bli lagt opp rundt den vesle. De treng som regel ikkje å slutte å høyre på musikk eller liste de rundt i redsel for å vekkje babyen på dagtid.

Tvert imot kan det vere fint å føle at ein blir fødd inn i ein familie – med det som følgjer med av liv og røre, personlegdommar, småprat og kvardagslydar. Atmosfæren som finst heime hos dykk er den naturlege, og han skal jo babyen vere ein del av.

Kvar familie er ulik og alle foreldre er ulike. Nokre foreldre ser at rutinar og struktur i kvardagen fungerer godt for både dei sjølv og den vesle, medan andre lever eit meir spontant liv og har babyen med overalt. Her gjeld det å finne fram til ein kvardag som passar for akkurat de, ofte gjennom prøving og feiling.

Av og til kan det vere til hjelp å snakke med andre foreldre, venner eller familie, medan andre gonger kan alle ulike råd berre verke meir forvirrande.

Og hugs at viss du er usikker eller bekymra, er det alltid heilt greitt å kontakte lege eller helsestasjon. Dei er vande til at ferske foreldre har mange spørsmål, og er flinke til å roe eller vurdere kva de treng.

Artikkelen byggjer på brosjyren «Se barnet ditt snakker til deg», gitt ut av Regionsenter for barn og unges psykiske helse (RBUP Øst og Sør).